Nastavljamo s malom školom fijumanskog dijalekta. Cilj nam je približiti današnje nove građane Rijeke, sa stoljetnom tradicijom ovog našeg multikulturalnog grada, s autohtonim stanovništvom nekadašnje Fiume, i to bez politiziranja, pokušaja da se prisustvo nas Fijumana ukalupi u neke političke struje ili povijesne tokove. Mi Fijumani jesmo, postojimo, imamo naš dijalekt, naše građanske tradicije, našu autohtonu kulturu, književnost pa i narodne pjesme koje volimo pjevati. I dalje stvaramo, pjevamo, komponiramo, pišemo, mislimo i sanjamo na fijumanskom. Sviđalo se to nekima ili ne, razumjeli to neki ili ne. Nismo sretni kad se naše prisustvo ignorira ili omalovažava, sretni smo kad se netko zanima za naš dijalekt i naše tradicije, kad se prestaje politizirati i prihvati nas se kao sastavni element ovog, i dalje višejezičnog, i dalje multikulturalnog područja.
Dakle, kao što znate, talijanski glagoli se mogu podijeliti u tri konjugacijske klase.
Postoje glagoli koji završavaju na:
are (mangiare – jesti),
ere (bere– piti)
ire (dormire – spavati).
Kako nam objašnjavaju gramatičari, ako maknete te nastavke, ostaje Vam osnova glagola. Ona Vam je potrebna, kako biste mogli tvoriti razna glagolska vremena (Tempi).
Na fijumanskom dijalektu ostaju tri konjugacijske klase i vrlo su slične onim talijanskim ali se zadnji samoglasnik ispušta (elidira) tako da ćemo imati:
konjugaciju AR (magnar – jesti) čita se manjar
konjugaciju ER (bever – piti )
konjugaciju IR (dormir – spavati)
Dodajmo neke primjere:
- Present glagola MAGNAR:
MI magno (JA jedem)
TI ti magni (Ti jedeš)
LUI /ELA (o ESSA) magna (ili varijanta Lui el magna/ ELA la magna) ON/ONA jede
NOI magnemo (MI jedemo)
VOI magnè (VI jedete) – U tom ćete slučaju staviti akcent na zadnji è
LORI magna (ONI jedu)
- Present glagola BEVER:
MI bevo (JA pijem)
TI ti bevi (Ti piješ)
LUI /ELA (o ESSA) beve (ili varijanta Lui el beve/ Ela la bevi) ON/ONA pije
NOI bevemo (MI pijemo)
VOI bevè(VI pijete) – U tom ćete slučaju staviti akcent na zadnji è
LORI beve (ONI piju)
- Present glagola DORMIR:
MI dormo (JA spavam)
TI ti dormi (Ti spavaš)
LUI /ELA (o ESSA) dorme (ili varijanta Lui el dorme/ ELA la dorme) ON/ONA spava
NOI dormimo (MI spavamo)
VOI dormì (VI spavate) – U tom ćete slučaju staviti akcent na zadnji ì
LORI dormi (ONI spavaju)
Nekoliko praktičnih rečenica:
Mi magno un pomo (Jedem jabuku). Ti ti bevi un bicer de vin (Ti piješ čašu vina – bicer se čita bičer). Lui dormi come un ghiro. (On spava kao puh. Tj. tvrdo spava. Ghiro se čita giro)
Kao poklon mojim marljivim učenicima, dodajemo kratku poeziju u prozi na fijumanskom s prijevodom na hrvatski koju potpisuje Lorena Monika Kmet. Tekst je objavljen u mojoj „porodičnoj kuharici“ Schmarrn.
BOMBONI – ABBAZIA, BAGNO SLATINA
Abbazia xe una paiuzza, de paia vera, che i te dà con la Coca Cola. Xe una sabbia e tavole de legno sora pali incrostadi de pedoci; xe un profumo de festa grande, de mar importante, de ocasioni speciali per meter el costume coi volani, no’ come quel color vin co’ sul cul la macia de catrame, „Quel” dise mama, „Va ben per el Riviera”. Qua in Abbazia, anche i bomboni trovadi per tera già ciuciadi, i ga un gusto speciale, come de netare e ambrosia celeste, come de aventura tra i confini del forse, del speremo, del gavemo tuta la vita davanti da inventar.
BOMBONI – OPATIJA, KUPALIŠTE SLATINA
Opatija je slamka, od prave slame, koju dobiješ s Coca Colom. Pijesak i drveni podovi na stupovima skorenim od dagnji; to je miris velike zabave, važnoga mora, posebnih prilika kad se odjene kupaći s volanima, ne kao onaj boje vina s mrljom od katrana na guzici, ‘Taj je’, kaže mama, ‘dobar za Rivijeru’. Tu, u Opatiji, čak i bomboni s poda, već polizani, imaju poseban okus, kao od nektara i nebeske ambrozije, kao od pustolovine između granica onoga možda, onoga nadajmo se, onoga čitav je život pred nama da ga osmislimo.
#100 dugih riječkih jezika #jezik #Laura Marchig #mala škola fijumanskog #Rijeka
