Kao nastavak projekta „Crta za beskraj”, svojevrsnog hommage-a životu i djelovanju multimedijalnog umjetnika Marijana Crtalića u organizaciji centra KNAP, riječka edicija programa u organizaciji Galerije O.K. spaja međugeneracijski vizualni i izvedbeni umjetnički jezik, predstavljajući koncepte suvremenih autorica te odgovarajući na središnju temu „rituala” u umjetnosti.
Kao pojam, ritual se odnosi na radnje ujedno sakralnog i sekularnog karaktera, čija se temeljna obilježja prepoznaju u njihovoj instrumentalnoj – simboličkoj funkciji. U tom vidu, ritualom se može definirati skup znakovnih repeticija, čija je intencija, gestualno postizanje ili naglašavanje duhovnih ili društvenih, time i ideoloških, klasnih ili rodnih relacija. Unutar performansa ili izvedbe kao simulacije postojećih odnosa, ritualne geste egzistiraju unaprijed određenima ili s druge strane, improviziranim radnjama u posrednoj ili direktnoj komunikaciji s publikom. S intencijom ukazanja na postojeće društvene obrasce i vrijednosne kodekse, ritual izvedbe naglašava ustaljene konstrukcije ili hijerarhije, koje u slučaju ženskog pisma, nerijetko dekonstruiraju supremaciju patrijarhalnih sustava i njihovih naizgled nevidljivih, zanemarenih ili negiranih posljedica.
Na premisama feminističkog performansa kao „javnog rituala kritike” [1] kapitalizma i odgovarajućih podjela rada i uloga, postfeministički performans prodire u srž domene Drugosti, demistificirajući fenomen biologije tijela, kao i sveprisutnih asimetrija postojećih, tjelesno determiniranih ideologija. Na istim temeljima, postav izložbe „Crta za beskraj: Ritual”, okuplja performativne umjetničke instalacije triju vizualnih suvremenih umjetnica, Ivane Butković, Andreje Knezović i Ivori Sošić, čija se konceptualna poveznica, prepoznaje primarno u tijelu kao temeljnom mediju umjetničkog djelovanja, ujedno i sredstvom aktivnog društvenog angažmana.
„Spomenik vječnom sukobu” autoportretne su fotografije performativnog ciklusa kojima Ivana Butković, repetativnim uprizorenjem odjevenog, djelomično razodjevenog ili u potpunosti nagog lika, razbija arhetipizaciju „žene” i tradicionalno joj dodijeljenih uloga. Premazana bijelom glinom kao asocijacijom na plemensko bojenje pepelom i „Butoh” [2] ples, ritualnost dodatno ostvaruje postepenim izlaskom iz zadanog okvira domestičnog prostora. Nestalnu prirodu autoričina unutarnjeg krajolika, uz scenografiju i dramaturgiju osvjetljenja, naglašava i višestrukost povijesne simbolike crvene boje – suptilnog, istovremeno i dominantnog motiva serije kao trijumfalne igre psihičke i fizičke ambivalentnosti. Nadrealne, gotovo magijske kompozicije fotografija, zaokružuje fizička prostorna komponenta – umjetnički objekt harfe, žica satkanih od autoričine kose. Ritualnim skupljanjem materijalnog produžetka slojevitog sebstva, Butković stvara instrument, čija funkcija nasuprot onom izvornom, uprizoruje glasnu tišinu.
Andrea Knezović predstavlja se trima umjetničkim konceptima performativnog karaktera. Serijom fotografija “Liquid Transcendence” kao svojevrsnim putopisom, autorica uprizoruje tragove vlastita uriniranja na površinama u javnom prostoru, preispitujući konotacije takvog čina u kontekstu plemenskih rituala i rodnih uloga: istražujući animalističke vrijednosti koje uz čin opuštanja i tjelesnog pročišćavanja podastiru i potrebu za označavanjem teritorija, Knezović ciklus nastavlja serijom video radova “Liquid Gold”, gdje ponovno, ovoga puta u krupnom planu, urinira u stajaćoj pozi koja se tradicionalno prepoznaje i opravdava muškom radnjom. Intencionalno izokrenuvši rodne uloge, Knezović ispituje granice „društveno prihvatljivog” koristeći uriniranje kao test, ujedno i simbol nametnute rodne opresije. Suprotstavljanje stereotipizaciji, središnji je fokus i video performansa “Story of the ‘I’” kojime naga Knezović, razbijajući tradicionalnu reprezentaciju „Olympije”, u fokus kadra postavlja neživ predmet – jaje – koje proliveno tijelom, postaje središnjim motivom umjetničkog koncepta, ritualnim i fetišističkim objektom, predmetom seksualne žudnje, simbolom potisnute fantazije, subliminalnog i iskonskog.
Kratkometražnim eksperimentalnim filmom „Rođenje savršenog čovjeka” kao spojem umjetničkog, teorijskog i aktivističkog djelovanja, Ivori Sošić dekonstruira narativ tradicionalne društvene strukture i uvriježene „muške povijesti”. Ritualnim gestama montaže u stvaranju vizualnog znaka „Adama” ujedinjenog u kaosu te performativnim činom jedenja jabuke kao uvriježenom ikonografijom ženskog bunta, Sošić konceptualno i vizualno razbija tekovine povijesnog narativa kojeg pišu i stvaraju pobjednici, kao subverzivne kritike dubljih društvenih i političkih konstrukcija, rata i fašizma. Vodeći se snažnim aktivizmom u supresiji opresije, serijom performativnih fotografija „Članak 16.1.”, Sošić se referira na javna okupljanja tzv. „Klečavaca” u borbi protiv reproduktivnih prava žena – negirajući opravdanost muškaraca koji gestama klečanja i molitve javno izražavaju svoje svjetonazore spram rodnih uloga, autorica koristi javni sakralni prostor za oponašanje i refleksiju jednakih modela komunikacije, tako stvarajući ritualni simulakrum.
Uz vizualnu komponentu postava izložbe, program riječke edicije projekta „Crte za beskraj” čine i tri izvedbe. U samom galerijskom prostoru, plesna umjetnica Kristina Paunovski izvodi vodstvo tijelom, čija se specifičnost prepoznaje u gestikularnoj – neverbalnoj komunikaciji vizualnih sadržaja u prostoru. Spajajući vizualne intervencije i izvedbene elemente, plesne umjetnice Dora Pocedić i Linda Tarnovski predstavljaju se participativnim projektom „co-Lažiranje” kao ilustracijom suprotstavljenih elemenata – analognog i digitalnog, javnog i privatnog, istinitog i lažnog, pozivajući publiku da svojim aktivnim prisustvom, zajednički formiraju novi narativ. Izvedbom u javnom prostoru, program zaključuje performans multimedijalne vizualne umjetnice Kate Mijatović: „Buđenjem” kao metaforom društvenog i psihološkog stanja svijesti, interkaciju s publikom, Mijatović primarno komunicira zvukom alarma kao auditivnim znakom, duboko ukorijenjenim u kolektivnoj svijesti, simulirajući ritualni prijelaz iz nesvjesnog u stanje svjesnosti.
Izložbeni program Galerije O.K. u 2024. godini, sufinanciran je sredstvima Grada Rijeke, Primorsko-goranske županije te Ministarstva kulture i medija RH.
[1] Šuvaković, 2005, 202.
[2] Butoh je avangardni japanski plesni oblik nastao krajem 50-tih godina 20. stoljeća kao reakcije na tradicionalne japanske umjetničke forme i zapadnu plesnu kulturu, istražujući tabu teme poput seksualnosti, nasilja i smrti.
Naslovnica: Aleš Suk, detalj umjetničkog objekta Ivane Butković
