Nastavljamo s malom školom fijumanskog dijalekta. Cilj, nam je, kao što smo već bili naglasili, približiti današnje nove građane Rijeke sa stoljetnom tradicijom ovog našeg multikulturalnog grada, s autohtonim stanovništvom nekadašnje Fiume, i to bez politiziranja, pokušaja da se prisustvo nas Fijumana ukalupi u neke političke struje ili povijesne tokove.

Prošli put smo opisali tri konjugacijske klase fijumanskog dijalekta koje su i vrlo su slične onim talijanskim. Razlika između talijanskog i fijumanskog je da se na fijumanski zadnji samoglasnik ispušta (elidira) tako da ćemo imati

konjugaciju AR (magnar – jesti) čita se manjar
konjugaciju ER (bever – piti )
konjugaciju IR (dormir – spavati)

(1 konjugacijska klasa) EL VERBO STAR

MI Stago
TI ti sta
LUI/ELA o ESSA sta

NOI stemo
VOI ste
LORI sta

Upoznajmo se s nepravilnim glagolom STAR – EL VERBO STAR može imati razna značenja a ponekad se koristi u funkciji lokativa. Može označiti, npr. da se negdje zadržavamo (ostajemo).

„Cossa ti fa questa sera?“ (Što radiš večeras?) Stago a casa. (Ostajem kod kuće)
Stago in uficio fino a le 22 per finir el progeto. (Ostajem u uredu do 22 da bi završio projekt).

Glagol STAR se može koristiti da bi naređivali ili dali neke smjernice oko ponašanja:
Sta zito! (Šuti)
Ste ferme mule! (Djevojke dudite mirne, stanite!)
Sa GLAGOLOM STAR – EL VERBO STAR, možemo izraziti psihološko ili fizičko stanje.
„Come ti sta?“ „Stago ben“ (Kako si? Kako ti je ili kako se osjećaš? – Dobro sam. Dobro mi je):
„Come La sta ogi?“ – „Stago ‘ssai mal! Devo gaver la febre“ (Kako ste danas? – Jako mi je loše! Izgleda da imam vrućicu!.
Glagol STAR može odrediti radnju koja će se odvijati u skoru budućnost + infinitv glavnog glagola.
Stago per andar fora de casa! (Upravo se spremam izlaziti iz kuće.)
Stavo per cascar come un pero. (Skoro sam pao kao kruška)
GLAGOL STAR se koristi kad želimo opisati radnju koja je u tijeku + geruniji:
Stago andando dal becher. (Idem kod mesara – becher, mesar, je stara fijumanska riječ i čita se beker).

Kao poklon mojim marljivim učenicima, dodajemo kratku poeziju u prozi na fijumanskom s prijevodom na hrvatski jezik koju potpisuje Lorena Monika Kmet. Tekst je objavljen u mojoj „porodičnoj kuharici“ „Schmarrn“.

DONE DE COSALA
Mia nona, Triscoli Maria in Marchig, par che no’ la gabi più la sua tomba qua a Cosala. La sarà finida in qualche fossa comun, ela che la sembrava un general in carozela e col baston la dirigeva el bataion de le fie, la ghe dava lezioni ai più sapienti.
Mia mamma urlava: „Voio esser sepelida a Cosala. Voio, voio!“ Ma la erba voio… E cussì la xe finida a Drenova come per dispeto, ma in nichia de lusso: posizion a angolo, e la ga anche el suo bel roseto che cressi e se slarga e imbriga coi sui spini quel che el trova. Ma ela: “Voio, voio…“ mai contenta.
Mia zia Olga se rampigava su come una simia per i susini, i mandoli, i ciliegi, qua in ‘sto nostro orto de Cosala. Ma ghe gaveva ben deto l’altro fradel, el mio papà: „Lassemo star le scritte de oro che le xe delicade e le smarissi.“ Ma ela no, anche ela:“Voio, voio le scrite de oro!“ E adesso ‘sta scrita su ‘sta nicchia de Drenova gnanche se legi, e ‘sta madona de vaseto cussì picio che no’ ghe sta che un misero mazeto, ma picio picio!
E la zia Maria che co’ la zia Olga ‘sto orto lavorava, conzimava, netava de le erbe, la Maria che cusinava le polpete, preparava le creme, che la giogava a scopa, a tresete, la fazeva i cruciverba, la ga una scrita in nero, idea de mio papà naturalmente, de el suo fradel: „La scrita in nero per Maria!.“ E cussì sia.
Adesso le xe tute in trasferta, su a Drenova e mi adesso qua a Cosala in questo orto, me remeno e speto. Anche se veramente mi amerio, volerio, anche se mi volessi, anche se voio, ma la erba voio…

ŽENE S KOZALE
Čini se da moja baka, Maria Triscoli udata Marchig, ovdje na Kozali više nema groba. Možda je završila u zajedničkoj grobnici, upravo ona koja je izgledala kao general u kolicima te štapom dirigirala bataljunom kćeri, a lekcije dijelila i najpametnijima.
Moja je mama vikala: „Ja želim biti pokopana na Kozali. Hoću, ja hoću!“ Ali trava zvana hoću, kažu, ni u kraljevskom vrtu ne raste…I tako je kao za inat završila na Drenovi, ali u luksuznoj niši: kutna pozicija, s lijepim ružičnjakom koji raste i širi se i trnjem smeta svemu što naiđe. Ali ona: „Hoću, ja hoću…“ nikad zadovoljna.
Moja se teta Olga kao majmun verala na stabla šljiva, badema i trešanja, ovdje u našem vrtu na Kozali. A lijepo joj je govorio drugi brat, moj tata: „Pustimo natpise u zlatu jer su osjetljivi i izblijede.“ Ali ona niti čuti, i ona: „Ja želim, ja hoću zlatni natpis!“ I sad se natpis na toj niši na Drenovi ne može ni pročitati, a i ta nezgodna vaza, tako mala da u nju jedva stane onaj bijedni, ali posve mali buket!
A teta Maria koja je s tetom Olgom taj vrt obrađivala, gnojila i plijevila, Maria koja je pekla kosane odreske, pripremala kreme, koja je igrala škopu, trešetu, rješavala križaljke, ima crni natpis, čega se, naravno, dosjetio moj tata, njezin brat: „Za Mariju crni natpis.“ I bi tako.
Sad su sve premještene, gore na Drenovu, a ja se sad ovdje, na Kozali, natežem i čekam. Premda bih zaista voljela, htjela, htjela bih željeti, hoću, ali trava zvana hoću…

Istaknuti vizual: Aleš Suk